Reinbert de Leeuw is een fanatieke zomergastkijker. Nu trad hij zelf op. Zijn optreden prikkelde mijn denken. Hier een poging om enkele tegenstellingen te benoemen en verder te brengen.
1. Stelligheid en mysterie
De Leeuw uit zich graag in stelligheden, en citeert ook graag die van anderen, zoals Stravinsky. Wat is de betekenis van deze voorliefde? In de muziek wil De Leeuw namelijk het mysterie bewaren. De stelligheden zijn dus niet bedoeld om de betekenis van de muziek bloot te leggen. Wellicht moet je zijn stelligheden zelf opvatten als mysteries.
2. Componist en uitvoerder
De Leeuw wil met zijn uitvoeringen zo dicht mogelijk bij de componist zelf komen. Hij wil de componist helemaal centraal stellen. Tegelijk wil hij dat de componist wordt uitgevoerd. Is het nu de uitvoering of de componist die centraal staat? En als nu eens de uitgevoerde componist centraal staat? Dan staat in feite de uitvoerder centraal, de uitvoerder die dienstbaar is aan de componist. In de praktijk is het lastig de verhouding componist-uitvoerder als een concurrerend centrum te zien. Beide zijn gestalten van een geheel, de componist en uitvoerder die in volstrekte eenstemmigheid optreden. Die eenstemmigheid moet liefst ook worden getoond. De regisseur heeft daarin een grote, zo niet bepalende rol. Zie de documentaire over Ustvolskaya. Die toont de volstrekte eenheid tussen Ustvolskaya en De Leeuw aan de hand van een scène in een park.
3. Les zonder leerling
De Leeuw wil dat de zomergast een samenhangend verhaal vertelt. Tegelijk richt hij zich tot de kijkers als een leraar die in een monoloog zaken duidelijk maakt. De inbreng van de leerling (gesprekspartner Wilfried de Jong) wordt geminimaliseerd. Er is ook zo goed als geen feedback of didactische dialoog. De beeldfragmenten krijgen de betekenis van illustraties bij de les. Het verhaal wordt verteld als les, maar de les bekommert zich niet om de leerling.
4. De eigen weg als ijkpunt
De Leeuw bewondert componisten die volstrekt hun eigen weg gaan en zich niets aantrekken van muzikale conventies. Tegelijk zijn deze componisten grote autoriteiten die de muziek bepalend beïnvloeden. Ze maken het hun opvolgers onmogelijk om volstrekt hun eigen weg te gaan. De componisten na Stravinsky kunnen niet anders dan schrijven in het licht van Stravinsky, terwijl ze anderzijds ook volstrekt hun eigen weg moeten gaan.
5. Controle en afgeschermde wereld
De Leeuw wil graag maximale controle houden over zijn uitvoeringen en zijn verhaal. Tegelijk bewondert hij mensen als John Cage, die de controle willen afbreken door zich uit te leveren aan toeval. Hoe verenig je beide keuzes? De Leeuw doet dat bijvoorbeeld door zichzelf Europeaan te noemen. Amerika en Europa zijn voor hem afgeschermde, begrensde werelden waarbinnen controle mogelijk is, en de andere wereld vanuit een afstand te bewonderen. Tegelijk kan De Leeuw niet anders dan Cage te zien als een componist die maximale controle uitoefent. Vandaar het belang dat De Leeuw hecht aan timing bij Cage. Cage werkt met een stopwatch en voert heel precies zijn stukken uit. Dat is voor De Leeuw van grote betekenis. Zo wordt ook de componist uit de andere wereld gemodelleerd naar de normen van de eigen wereld.
6. Muziek zonder luisteraar
De Leeuw luistert niet graag naar muziek. Hij wil die graag uitvoeren, omdat de muziek moet worden uitgevoerd. Het lijkt of de muziek volgens hem wezenlijk zonder luisteraar bestaat. Dat is niet vol te houden. De Leeuw lijkt zich dan ook te beroepen op een taakverdeling. De uitvoerder heeft tot taak om uit te voeren, de luisteraar om te luisteren. Beide worden gezien als ontvangers van taken en opdrachten. Je zou kunnen zeggen dat De Leeuw niet luistert naar muziek, maar naar een transcendente instantie die taken oplegt aan de componist, uitvoerder en luisteraar. De Leeuw luistert naar deze instantie en verkondigt haar aan de luisteraars.
Samenvattend kun je zeggen dat Reinbert de Leeuw een priester is die in alle nederigheid het brandpunt vormt waarin alle rollen en betekenissen samenkomen. Hij is geen God en geen volk, maar wel de ideale instantie waarin de dialoog tussen God en volk wordt gerepresenteerd en geregeld.
