Fascinerender nog is Cherry Duyns die in stilzwijgendheid naar de grote toonmeester blijft kijken. Stelt hij een vraag, dan lijkt hij de betovering te doorbreken: 'Maar tegenwoordig zijn mensen bij een atonaal concert nog steeds heel boos.' Voor De Leeuw is deze opmerking een aanleiding om zijn betoog voort te zetten. Hij laat zich niet storen.
Het lijkt alsof deze scène iets zegt over de muziek die ze wil uitleggen, maar dan anders. De muziek waarover het gaat - van de vroege twintigste eeuw - lijkt te willen afrekenen met betovering. In de plaats van het tonale stelsel komen vervreemding, reeksen, ritmische variatie. Maar je dankzij of liever ondanks de uitleg van De Leeuw kun je de muziek ook zien als voortzetting van de tonale betovering op een ander niveau.
Eerst was er tonaliteit, met zijn zwaartekrachtwerking. Al tijdens het wegvallen van die tonaliteit ontstaat er een werking waarbij tonen worden weggelaten, in hun weglating een onbewuste spanning teweegbrengen en daarna verschijnen.
Blijf je betoverd door De Leeuw, dan lijkt de opheffing van tonaliteit als revolutie in stand gebleven. Neem je de houding van kritisch luisteraar in, dan zou je kunnen denken: hé, maar wat is nu het essentiële verschil tussen zwaartekrachtwerking en spanning door weglating en verschijnen? Weten we eigenlijk wel wat zwaartekrachtwerking is? In de natuurkunde zijn we er nog niet uit, maar De Leeuw blijft in de muziek doen alsof we het heel goed weten en alsof het natuurlijk is.
Zwaartekrachtwerking, dat is een soort betovering. Een betovering die ook werkzaam is in de zogenaamde atonale muziek. Die muziek is geleidelijk weer gerevolueerd in tonale muziek. De overgangsfenomenen zeggen dus op zichzelf niets over de richting. Maar het is niet de bedoeling dat we over die tonaliteit nadenken. We moeten de betovering ondergaan. Onze kritische interventies zullen nooit meer zijn dan een vraagje zoals van Cherry Duyns, al voor het antwoord kijken we weer in vervoering naar de Toonmeester.
Geen opmerkingen:
Een reactie posten