De slag om de slag bij Waterloo

Kunnen we nog elf dagen wachten om de slag bij Waterloo te gedenken? Nee, want de slag om de slag woedt alom. Stefan Waanders wijst een nieuwe held aan, de Duitse generaal Von Gneisenau, omdat hij na een verloren gevecht toch ineens besloot zich aan te sluiten bij de Britten. De serieuze Waanders verwijst niet naar de wet Lineker ('...en dan winnen de Duitsers') en eist de overwinning voor zich op met de vermaning dat we ons niet moeten laten leiden door kortzichtig eigenbelang.

Een dag later lees ik bij Sloterdijk hoe Napoleon terugkeek op zijn successen. Hij weet ze aan zijn improvisatievermogen. Hij had nooit de macht over de gebeurtenissen, maar paste zich aan die gebeurtenissen aan.

Zou dat ook niet voor Gneisenau gegolden hebben? Waanders wijst erop dat Gneisenau al jarenlang Napoleons plannen zorgvuldig had bestudeerd. Daardoor was hij in staat zijn plannen te ontregelen. Maar op het beslissende moment, denk ik dan weer, improviseert Gneisenau. Eerst krijgt hij slaag bij Ligny, vervolgens dirigeert hij zijn leger niet naar het veilige gebied over de Maas, maar naar het noordelijke Wavre.

Je zou dus eerder moeten denken aan improvisatie tegen improvisatie. De plannen van de ander, het lijkt me onwaarschijnlijk dat Gneisenau die als enige kende. Ze waren niet helemaal op hun achterhoofd gevallen, die generaals. Ook geloofde Gneisenau niet als enige in de kracht van de alliantie. Daar hadden ze al vaker mee mogen oefenen, en dat liep ook niet altijd goed af.

Waarom zou dat overigens geen eigenbelang zijn, de aansluiting bij je bondgenoot waardoor je je vijand kunt overwinnen? En Waanders geeft ons nog onbedoeld een extra zetje in deze richting door te wijzen op de opkomst van het nationalisme waardoor de zogenaamde onzelfzuchtigheid van Gneisenau weer betekenisloos wordt.

Daartegenover kun je je, los van Waanders, afvragen of de imperiumgedachte van Napoleon in strijd is met de overwinning van het eigenbelang. Hij zag zichzelf als Augustus en nog vele jaren later riep zijn neefje, Napoleon III, l'empire, c'est la paix, weliswaar om zijn land vervolgens onbedoeld diverse oorlogen in te storten, maar als het nationalisme niet was opgekomen had Waanders misschien niet alleen gelijk gehad maar Napoleon ook.

Een ander probleem is het of helden een gebeurtenis of een gedragspatroon zijn. Waarschijnlijk moeten we bij Napoleon meer aan een gebeurtenis denken, maar waarom niet ook bij Gneisenau? En kunnen we hen niet in die zin imiteren door ons over te leveren aan de gebeurtenissen? Stort je erin, en dan maar weer zien wat we doen.