Verlost door de schijt

Toen ik Het hout van Jeroen Brouwers las, stuitte ik op een passage waarin hoofdpersoon Eldert, een monnik in een streng klooster, een liefdesbriefje in snippertjes scheurt en in de wc gooit. De vliegen dansen eromheen.

Ik moest onmiddellijk terugdenken aan Ronald Giphart in - naar ik meen - zijn roman Giph. Daar aanbidt hij Jeroen Brouwers en gaat met enkele adepten naar een optreden van hem. Als hij na een desillusie weer terugkomt in zijn geliefde Utrecht gaat hij op de wc zitten schijten. Zo eindigt de roman.

Er moet dus een zinvolle samenhang bestaan tussen Brouwers en schijt. Want mij maak je niet wijs dat Giphart door te schijten wil afrekenen met zijn idool Brouwers, of Eldert met zijn Patricia. De schijt betekent veeleer een keerpunt, het is een ritueel waarin de held een nieuwe toekomst tegemoet gaat.

Je kunt om dit beter te begrijpen denken in de termen van de christelijke Eldert zelf. De wc is een hellevaart, maar Christus ging na zijn dood ter helle om daar de zielen te redden. Het is met andere woorden een symbool van verrijzenis. We kunnen ook aan Dante denken en zijn onmogelijke tocht door hel, purgatorium en hemel.

De Russische filosoof Bachtin heeft erop gewezen dat de schijt in de middeleeuwen werd beschouwd als 'de blijde materie'. Mensen waren op allerlei positieve manieren vertrouwd met schijt. Ze aten ingewanden van dieren en daar wasten ze niet alle fecaliën uit. Bachtin stelt ook dat de schijt als een tegengif werkte tegen de angst. Die werd door de autoriteiten vooral uitgespeeld in kosmische symboliek, de ondergang van de wereld die aangekondigd werd door kometen. De schijt kreeg in die context de betekenis van warme, vertrouwde, lichamelijke materie. Bachtin zegt ook dat de schijt ambivalent is, maar als je hem leest moet je wellicht zeggen dat hij een hoofdzakelijk positieve betekenis had.

In een andere zin is de schijt wel ambivalent. Niet omdat hij een negatieve kant zou hebben, maar omdat zijn positieve kant meerduidig is. Als de weg via de schijt Christus' hellevaart symboliseert, dan wordt schijten potentieel een christelijk ritueel. Voor de monnik van Brouwers betekent dat, dat hij de brief van zijn minnares door hem in de wc te gooien toevertrouwt aan Christus. Voor hem is dus feitelijk geen ontsnapping mogelijk aan het christendom, omdat zijn redding verloopt via christelijke symboliek en een christelijk ritueel.

Zo kunnen we de wc-gang van Ronald Giphart opvatten als opvolging, zalving. Schijt hebben aan Brouwers betekent dat hij op zijn manier Brouwers zal opvolgen en respecteren.