Autoriteit in de knoop met zichzelf

Paul Verhaeghe volgt in Autoriteit Hannah Arendt, die ik ook juist heb gelezen en op verschillende plaatsen heb besproken. In mijn blog over Agamben wees ik op het verschil met Agamben. Volgens Agamben is autoriteit direct, je kunt het niet terugvoeren op anderen, zoals bijvoorbeeld een stichter van de cultuur. Bij macht is dat anders. Als politicus vertegenwoordig je de macht van het volk.

Ik begrijp dat de lezer net als ik ernstig in verwarring zal raken. Wat de een macht noemt, noemt de ander autoriteit en omgekeerd. Je kunt natuurlijk ook terug naar de Sachen selbst, met de verschillende definities in je achterhoofd.

Toch geeft het op zichzelf al te denken. Vandaar deze misschien wat overhaaste blog. De verwarring kleeft aan het begrip auctoritas zelf, daarover is iedereen het eens. Dat kan te maken hebben met een veelheid van instanties en schijven waarover de werking van autoriteit verloopt. Maar het kan evengoed te maken hebben met een snelheid en directheid van autoriteit, waardoor je er met de taal altijd achteraan loopt, in verschillende tempo's, sporen, praktijken.

Je kunt de zaak in deze situatie wel verhelderen, maar daarvoor is eigenlijk al autoriteit nodig. Arendt heeft die, want als een van de zeer weinige vrouwen wordt ze door mannelijke filosofen tot de groten gerekend. Daardoor kan ze ook de Gordiaanse knoop doorhakken en stellen dat autoriteit bij de Romeinen steeds een afgeleide van de stichter was. Om het begrip autoriteit te verhelderen moet je dus zelf al beschikken over autoriteit.

Anders gezegd: er zit iets tautologisch in dat begrip. Autoriteit is wat teruggaat op autoriteit. Verhaeghe verwoordt dat met zijn titel 'Waarom? Daarom!'. Het is eigenlijk onbegrijpelijk dat hij Arendt zo makkelijk volgt in haar idee dat autoriteit teruggaat naar de autoriteit van de ander, van de stichter bijvoorbeeld.

Autoriteit brengt ons ongemerkt in verwarring. Ongemerkt, omdat de knoop wordt doorgehakt, we willen ons graag toevertrouwen aan iemand die ons zo zelfverzekerd vertelt hoe het zit. Maar ook verwarring, want we komen erachter dat er zoveel verwarring heerst rond het begrip autoriteit, alsmede zijn voorgeschiedenis. En wat er vervolgens ook tevoorschijn wordt getoverd, de verwarring doet ondergronds zijn werk.

Misschien verklaart dat ook waarom Wilders zoveel stemmen blijft winnen. Heerlijk, zo'n man die zegt waar het op staat. Maar ondertussen worden al onze ideeën over Israel, liberalisme, westerse beschaving en vrijheid van meningsuiting steeds mistiger en confuser. We hebben het alleen niet door. Daarom denken we dat we het probleem oplossen door stelling te nemen. Vervolgens zijn we verbaasd dat dat geen moer uithaalt.

Filosofen zouden hier een rol kunnen spelen doordat ze gewend zijn zaken in verwarring te brengen. Alleen al daardoor treedt er een verlichtingseffect op. De verwarring wordt uit de duisternis naar de openlijkheid gehaalt. Het wordt weer mogelijk zaken te overzien en de knopen geduldig te ontwarren.