Bildung twee kanten op lezen

Heb je het over Bildung, dan gaat het bijna automatisch over Steigerung. De Bildung, daar moet een tandje bij, het moet anders en beter. Daartoe doen we dan een voorstel, een geleg. Maar zoals het woord geleg al zegt, je kunt vaak twee kanten op lezen en het toch over hetzelfde woord hebben, zoals bijvoorbeeld de joden in Alexandrië wisten, als ze naast het Grieks nog het Hebreeuws van hun voorouders beheersten.

Kijk je naar het programma De Kwis, dan zie je ineens die andere, dalende beweging van de Bildung. Je moet elke moreel-politieke les verpakken in een grap. Maar die grap moet wel meteen begrepen worden, dus nadrukkelijk uitgesproken en niet te snel getimed. De kandidaat heeft Paul de Leeuw naast zich die doet alsof hij de antwoorden nog niet weet en hardop zit te denken. Ik herken deze didactische aanpak van mijn lessen, waarin ik mezelf de leerling zie begeleiden tot vlak voor het juiste antwoord, hopend dat hijzelf dat laatste stapje kan zetten, desnoods door zich na mijn duw te laten uitdrijven.

Vroeger noemden ze dat ook wel: op je hurken gaan zitten. Bildung moet op de hurken gaan zitten. Tegenwoordig wordt dit vooral op een waarschuwende, afwerende toon gezegd. Je mag niet op de hurken gaan zitten, omdat de leerling zich dan gekleineerd voelt. Je moet hem integendeel als een volwassene behandelen. Ook dit, deze kritiek op de hurkende houding, is een duw in de juiste richting waarbij je hoopt dat die leerling zelf de laatste stap zet, door niet te blijven steken in de parodie van een volwassene maar begrijpt dat volwassen zijn ook een zekere uniciteit inhoudt, dat je pas volwassen bent als je dat anders bent dan de anderen.

U merkt, ik heb u geduwd in een bepaalde richting. De Bildung is nu de leerling geworden en wij moeten haar (het woord Bildung is vrouwelijk) vertellen in welke richting ze moet bewegen. Mijn vraag, mijn didactische, activerende vraag aan u is nu welke instantie hier aan het onderwijzen is. Waar zijn we als we de Bildung de juiste kant op willen sturen? Het juiste antwoord spel ik even andersom zodat u nog even de kans heeft zelf na te denken: Gnudlib.

We komen terecht bij een Bildung die vervat ligt in de Bildung zelf, een Bildung die pas Bildung is door het niet te zijn. Bildung is, net als overigens het woord geleg, een heterotautologie, iets anders zeggen door hetzelfde te zeggen.

Nu wordt het wel lastig om nog het juiste niveau van de Bildung in te schatten. Wanneer we Bildung altijd twee kanten op kunnen lezen, staat dan de academische Bildung op een hoger niveau dan die van de Vara? En bevinden we ons nog wel in de Bildung wanneer we die überhaupt ergens aanwijzen of invoeren? Hier komen we gevaarlijk dicht in de buurt van filosofie. Nog een stap verder, en die stap mag u zelf zetten, en we enten de Bildung in iets dat wezenlijk anders is dan Bildung, en ook niet meer zo genoemd kan worden.