Ook las ik een oudere, kritische column van filosoof Ger Groot over Harari. Groot leest filosofen die ik ook lees, zoals Derrida, zodat ik Harari beter zou kunnen plaatsen. Eigenlijk vind ik dat nogal laf van mezelf. Je moet met open vizier zelf luisteren, en liefst zelfs zonder vizier, het is verdorie geen oorlog of afrekening. Bij deze beloof ik u dat ik in de serie Ideeën over Harari zal schrijven nadat ik hem heb gelezen. Lezen is wel het minste wat je moet doen als je in gesprek over een filosoof wil gaan.
U kent mijn ongeduld, en daarom hier al een poging een punt te stelen naar aanleiding van de uitzending bij Van Dis.
Dat punt lijkt ogenschijnlijk op dat van Ger Groot. Die ergert zich eraan dat dingen als nieuw worden gepresenteerd die eigenlijk al heel oud zijn. Maar daarmee komt hijzelf toch ook weer dicht in de buurt van een aanbeveling van Harari zelf. Je moet het verleden bestuderen, niet omdat dit zich herhaalt (dat doet het namelijk bijna nooit), maar om de speelruimte te vergroten die je voor de komende decennia nodig hebt bij alle aanvallen op onze vrijheid.
Ik verschil dus (nu al!) van mening met Groot, omdat ik me niet erger aan Harari en het op dit punt voor een groot deel met hem eens ben. Wel zou er een probleem kunnen opduiken als je die speelruimte beter wil begrijpen. De geschiedenis herhaalt zich niet, maar het is waarschijnlijk wel zo dat we bewegen binnen kaders die lang geleden zijn vastgelegd, en dat we ons bij het zoeken van de speelruimte rekenschap moeten geven van die kaders. Maar goed, dat begrijpt Harari ook wel, hij stort zich niet voor niets op de religies.
Het punt waar ik meer van verwacht is dat we nu aanlopen tegen de ontdekking dat ons hoofd wordt gevuld, bezet, gekoloniseerd, of met een nog modieuzere term: gehackt. Van Dis maakte er al grapjes over in zijn programma, hij moest zijn hoofd niet scheef houden want dan liepen de ideeën er weer uit. Maar zijn suggestie was duidelijk: Van Dis vond het fijn, zelfs fascinerend, dat zijn brein was gehackt door Harari. Dat maakte het ook weer makkelijker om naar de fles te grijpen. Als we ons laten vollopen met ideeën en alcohol zijn we eindelijk van die verdomde hersencellen af die ons zo hinderen.
Toch kan Harari dat nooit zo bedoeld hebben. Hij zocht juist naar speelruimte voor vrijheid, dus ik neem aan dat Van Dis een belangrijk punt heeft gemist.
Misschien brengt het enige verheldering als ik u de associatie noem die ik bij dat vollopen had. In het boek Symposion van Plato wordt verteld hoe de filosoof Sokrates met anderen op bezoek gaat bij vrienden, en weer eens veel te laat komt, als het eten al half op is. De gastheer Agathon heeft eerder een prijs gewonnen voor een tragedie die hij had geschreven. Als hij Sokrates ziet, zegt hij: 'Hierheen, Sokrates! Kom naast mij liggen! Door u aan te raken kan ik dan ook mijn voordeel doen met de knappe vondst die u is ingevallen.' Sokrates reageert met zijn gebruikelijke ironie: 'Agathon, dat zou wat moois zijn, als geleerdheid iets van dié aard was dat ze, zodra we elkaar aanraken, van de vollere in de legere ging overvloeien, net zoals water in bokalen dat door middel van een wollen draadje wordt overgeheveld van de vollere in de legere. Als het ook zo met geleerdheid staat, dan heb ik er veel voor over om naast u aan te liggen: want dan, denk ik, zal ik me van u uit vol laten lopen met een massa heerlijke geleerdheid.'
Maar gaat het wel om ironie? Is Sokrates erop uit om Agathon op het verkeerde been te zetten zodat hij hem met judotactiek omver krijgt met minimale inspanning? Ik denk het niet. Agathon is een tragediedichter, en Sokrates is als filosoof niet alleen maar tegen tragedies. Vaak wel, maar niet altijd. Soms zoekt Sokrates of zijn leerling Plato naar contact met verhalen, of gebruikt hij zelf verhalen, zoals ook in dit geval, met de vertelling over het symposion, het drinkgelag. Het ligt dus veel complexer dan dat. Het wollen draadje is dus misschien een misplaatste metafoor. Het gaat er niet om dat we kiezen voor het volste brein en daar onze techniek op afstemmen. Het gaat erom, om in de gesprekken samen te ontdekken waar ruimte is voor eros en voor nadenken.
Daar mag ook best drank bij, zoals gisteren met mijn biergroep. Of we maken, zoals Harari zelf, ons hoofd regelmatig leeg. Het gaat niet om de middelen waarmee we een bepaald doel bereiken, maar om ruimte te ontdekken voor liefde (eros) en voor nadenken. Het gaat met andere woorden om een houding. Kan zijn dat Plato dat ooit al heeft bedacht en dat wij dat met of zonder Harari weer opnieuw aan het ontdekken zijn, maar dan weer anders. Maar als ik die man binnenkort ga lezen, zal ik daar dus op letten, op mijn houding en wat hij me erover kan leren, voor de 21e eeuw.
Geen opmerkingen:
Een reactie posten