Wat moeilijk aan dit publiek geheim is heeft te maken met de duiding. Intellectuelen hebben sinds Herakleitos en eerder gedacht dat ze met hun urgente boodschappen het publiek moesten bereiken. Dat deden ze door hun boodschap aan te passen aan de door hen als dom ingeschatte adressant. De sofisten werden hierin specialist, en tegenwoordig hebben we de communicatiewetenschap om medium en message ineen te verklinken.
Anderen, onder wie Herakleitos zelf, hoopten het publiek te verleiden door het superioriteitsbesef te theatraliseren. Publiek kickt vaak op orakels, dus breng je wijsheid over in de vorm van orakels. Hoe effectief deze strategie kan zijn bewijzen Freek de Jonge en Hans Teeuwen. Ze bashen het publiek dat daar steeds heftiger naar verlangt. De Parijse mandarijnen hadden er ook een handje van.
Een moeilijk plaatsbaar geval is Sloterdijk. Hij provoceert zijn publiek à la Teeuwen. Maar hij gelooft niet dat de intellectuelen altijd hebben geprobeerd het publiek te bereiken. De boeken van intellectuelen moet je beschouwen als brieven die ze aan elkaar schrijven. Met hun taal en hun ethos creëren ze een sfeer van intimiteit waardoor het publiek zich in desinteresse van hen afwendt. Aan de andere kant worden de echte politieke beslissingen niet in de openbare gesprekken genomen. De telers der mensheid bevinden zich in de geheime kamers van het bedrijfsleven.
Het geval Sloterdijk leert dat niet alleen de intellectuelen maar eigenlijk iedereen teert op de waan dat belangrijke beslissingen worden genomen in openbare gesprekken. Inclusief Sloterdijk zelf, want wie las nu deze man nog nadat de hype rond Regeln was gaan liggen? En wat leerde deze hype überhaupt over zijn rede? En waarom publiceert deze man tegenwoordig zijn dagboekaantekeningen?
Nee, het is voor intellectuelen niet meer te doen om via openbare gesprekken tot de plaats van belangrijke beslissingen door te dringen, en Sokrates merkte destijds al dat dat in zijn tijd ook niet meer lukte.
Andersom is het ook lastig om de plaatsen waar belangrijke beslissingen worden genomen echt geheim te houden. Snowden alles op zijn stick en zit bij de politieke rivalen. Hij onthult hoe diep big brother VS doordringt in onze geheimen, de geheimen die ertoe doen en die er niet toe doen.
Kortom, alles is potentieel openbaar.
Het wordt tijd om de tegenstelling van Sloterdijk bij te stellen, die tussen de gesloten intellectuele gesprekken en het milieu van de echte beslissingen. Alles behoort tot een schimmig gebied. Nou ja, gebied, eerder een schimmencommunicatie of zoiets. Je kunt in dat gebied wel van allerlei lijnen trekken, wetten, inzichten, kritiek. Wat ook voortdurend gebeurt. Maar deze lijnen hebben zelf ook meer dimensies. Het zijn intellectuele of politieke strategieën waarmee invloed en immuniteit en nog wat van die zaken worden beoogd. Ze bereiken die effecten alleen op voorwaarde dat ze zich aan de schimmencommunicatie aanpassen. Dus bereiken ze die effecten niet, of maar een klein beetje.
Je kunt het ook zo zeggen: alles is een open brief. Je richt je met je spreken en schrijven tot adressanten, doelgroepen, een publiek. En dat richten gaat altijd samen met onbestemdheid. Je adressant wordt niet bereikt, half bereikt, andere lezers duiken op, en meestal duiken ze niet op. Natuurlijk, deze metafoor open brief is misleidend, zoals elke metafoor. Een open brief is meestal een manifest dat zogenaamd aan een persoon wordt gericht maar in werkelijkheid aan het publiek. En die open brief heet ook gewoon open brief.
Maar de metafoor onthult ook - zoals elke metafoor - iets extra's over wat in elke uiting gaande is. In de open brief probeer je, via de omweg van de publieke mening, je adressant extra te raken. Zo probeer je ook in elke uiting je adressant extra te raken doordat je laat blijken dat die uiting niet alleen van jouw eenzame zelf is. Elke uiting bevat de echo's en suggesties van anderen, en beide gesprekspartners weten dat eigenlijk wel.
Ook het omgekeerde is het geval. In een open brief probeer je via je adressant het publiek te raken. Het is mooi als je je abstracte boodschappen kunt voorzien van een naam, een gezicht, een vijand. Hoezo is dat in elke uiting het geval? Daarvoor kun je terecht bij intellectuelen als Habermas. Elke conversatie is oefening en opstapje naar openbaar discours. Pas dat toe op de realiteit van de schimmencommunicatie en je kunt zeggen: elke privé-conversatie is openbaar discours, elke privé-conversatie is geen privé-conversatie, evenmin als dat het openbaar discours openbaar is (in Habermas' termen: het is een contrafactische aanname, of een regulatieve idee). Via je adressant treed je steeds opnieuw en steeds anders toe tot de schimmencommunicatie, het schimmige gebied tussen privé en openbaar.
Resteert nog één kwestie. Aan wie is deze blog gericht, behalve aan iedereen en niemand? Het zou flauw zijn om à la Kafka te zeggen: alleen aan jou, beste lezer. Deze blog is alleen aan jou gericht ('maar nu is het te laat, ik sluit de poort...'). Nee, namen, we willen namen.
Goed dan. Deze blog is een open brief aan mijn vader (ditmaal niet à la Kafka, niet een 'Brief an den Vater'). Mijn vader, die geen computer heeft en deze blog waarschijnlijk nooit zal lezen (hè? is het dan wel een open brief?). Mijn vader, die vaker ingezonden brieven naar de krant schreef, meestal een soort open brieven aan de bisschoppen van Nederland. Zo kan ik deze blog voorzien van een schijn-adressant zodat voor u allen (iedereen en niemand) helder wordt dat het allemaal niet zo helder is, die hele communicatie tussen ons.
...(wie?)...
Geen opmerkingen:
Een reactie posten