De twee zuilen van Reinbert de Leeuw

In de berichten wordt vooral gewag gemaakt van de incidenten die zogenaamd haaks zouden kunnen staan op de serieuze inhoud van het werk van De Leeuw.
Maar de incidenten (knijpkikkers, geweigerde autorisatie, aangevochten beslissingen van de kunstpaus) passen te goed bij De Leeuw zelf en zijn favoriete componisten.

Beschouw de incidenten als Boeddhistische vlaggen die ons herinneren aan de taak verlicht te worden. Ze wekken ons uit onze slaap. En maken daarmee duidelijk dat meditatie meer lijkt op slapeloosheid dan op slapen.

Satie wekt eerder associaties met slaap dan met slapeloosheid, zeker als hij tweemaal zo langzaam als gebruikelijk wordt gespeeld, zoals De Leeuw deed. Maar in Vexations leek hij precies daardoor de luisteraar te kwellen en uit zijn harmonieuze sluimer te wekken.

De Leeuw speelt dubbel spel. Hij wiegt je in slaap, de aimabele oude man. De incidenten lijken van buitenaf te komen. Reinbert de Leeuw, de Onverstoorbare.

Tegelijk is hij excentriek. Hij brengt je in contact met zijn vrienden met hun incidenten. Er hangt altijd iets van sensatie in de lucht. De vrienden worden vermoord in een metro of staan hem toe naar een besneeuwd park op bezoek te gaan.

Je gelooft het een vanwege het ander, het ander vanwege het een.

Dankzij De Leeuw weten we weer beter dat Ustvolskaja en Ligeti iets te maken hebben met knijpkikkers en geweigerde autorisatie.

Het mysterie is als een jongleur met fakkels, als een zuilenheilige die 's avonds de kermis bezoekt.

Effectieve humor

Het gezag schijnt effectiever te kunnen worden uitgeoefend met humor.
Naarmate dit proces vordert, zal humor meer gezagselementen in zich opnemen.
Dit zal evenals bij de oude panoptische neutraliteitsfaçades geschieden met onzichtbaarheid der gezagsdragers en tactieken zelf.

Van nu af aan is elk humoresk gesprek in de huiskamer of op Facebook interpreteerbaar in termen van gezagsuitoefening, - vestiging en -opbouw. Ironie zal een manier zijn om het gezegde serieus naar voren te brengen, te ondermijnen, of - in het geval van sterke ironie - een onzekerheidsmarge te installeren die een licht intimiderend en instabiliserend effect heeft.

Deze impactwerkingen zou je ook kunnen omschrijven als 'motivatie'. Om te motiveren moet je iets eerst uit de ruststand brengen. Dat geschiedt zoals judo door meegeven, meegaan en meetrekken. Daarna brenge je in je object doeloriëntatie aan. De doelgerichtheid is als zodanig belangrijker dan de doelen dan wel het werkelijke bereiken ervan ofwel zelfs maar het bewegen in de richting ervan. Precies de doelgerichtheid maakt het object zodanig meegaand dat ook doelveranderingen in de plannen kunnen worden meegerekend.

De verantwoording is vervolgens een koud kunstje. Alles is ontspannen verlopen en je object is geheel uit eigen beweging met jou meegegaan.

Zie je wel, er is alle ruimte voor humor.

Onderleg

Het ge- van geleg nodigt uit tot nadere beschouwing over het verschil met -leg en legacy, legitiem.

Ik denk in het bijzonder aan het -onder van bijzonder, of het -zonder.

Bijvoorbeeld (denk hier ook aan het bij- van bijvoorbeeld) onderwijs, waarmee je alle kanten op kunt, onder- en - wijs, maar zeker ook on- waardoor je bijna in het rijk der derwisjen zit, met de nadruk op der-.

Onderwijs dus. Hoe kom je dichter bij dat fenomeen zonder in de val te trappen waarin alle bloggers en columnisten al trappen, dat wil zeggen de idee dat je bij onderwijs ideeën moet loslaten op het onderwijs? (Denk hierbij aan het los- van loslaten of aan het -laten van loslaten, maar zeker ook aan het op van loslaten op...)

Heeft er ooit iemand een stukje geschreven over onderwijs zonder er iets aan te willen bijdragen, hervormen, omkeren, tegenspelen, ontsporen, bevestigen, liken en likken? (Denk hierbij aan het un- van liken...)

Ik moest hierbij meteen denken aan het bedenkelijke niveau, maar ook aan de bedenkelijkheid van het niveau, van het onderwijsniveau, bijvoorbeeld als iemand het gevoel heeft dat je onderwijs te veel of te weinig niveau heeft, waarbij niveau nadrukkelijk zou rijmen op Havo ware het niet dat Havo qua klemtoon verschilt van niveau waardoor je zit opgezadeld met onvergelijkbare grootheden, zoals overigens op elke Havo of Haveau....)

Met de ene hand wordt genomen wat met de andere hand wordt gegeven.

Dat heet met een deftig woord: doorgeven, traditie, nullijn.

Opdracht: check even of ik niet per ongelijk toch iets heb beweerd, hetgeen me van harte spijt.

Hoezo exact?

Er is zoveel debat gaande geweest in de sociale wetenschappen, de menswetenschappen en de geesteswetenschappen, onder andere over deze belachelijke benamingen, dat niemand er nog van harte in gelooft, in de idee dat deze wetenschappen nog een exact te schrijven object hebben dat in een exacte beschrijving zou kunnen worden gevangen.

Maar hoe zit het met de exacte wetenschappen? Nog steeds hangt er een geur om ze heen van exactheid, alsof zij de scherpe criteria formuleren waaraan alle wetenschappen zouden moeten voldoen. Daarom onder andere minachten we de economische wetenschap zo, bijvoorbeeld omdat ze de economische feiten niet kan ontwaren, beschrijven en verklaren.

Dat moge dan zo zijn, ik ben de laatste om dat te relativeren, waarom blijft iedereen geloven in de exactheid van de exacte wetenschappen?

Om dat te beschrijven en verklaren heb je alweer diverse invalshoeken nodig, iets dat zich niet verdraagt met de invalshoek van de exacte wetenschappen zelf, namelijk dat ze mogen eisen, veeleisend zijn tegenover alle wetenschappen. Als dat de reden is dat exacte wetenschappen exact zijn, dan vallen er meer verhalen over te vertellen. Verhalen die zij zelf allang vertellen, maar waarin wij maar matig geïnteresseerd zijn, beneveld als we zijn door de triomf over de wetenschappen die dat doel niet kunnen halen, die eensluidende beschrijving en verklaring die feiten pas tot feiten maakt.

Hoezo Schritt zurück? Hoezo zu den Fakten?

Nee, we nemen de eis niet terug. We eisen dat de eis wordt doorgezet. We eisen dat alle wetenschappen exact worden, te beginnen met de exacte.

De demonen van Antonius

De beroemde kluizenaar Antonius werd zo'n 105 jaar oud. Hij is dus door zijn jarenlange versterving geenszins verzwakt. Als een sterke atleet kwam hij uit zijn lange periode van ascetische eenzaamheid, zo lezen we bij Athanasius. Hij kon daarna veel voor de gemeenschap betekenen. Hij werd de vader van het kloosterleven.

Later sprak Antonius tot de fantasie van schilders, vooral vanwege de demonen die hem bezocht zouden hebben. Die schilderijen inspireerden Flaubert weer tot zijn magnifieke vertelling La tentation de Saint Antoine.

Je kunt deze receptie van het heiligenleven opvatten als een vervalsgeschiedenis. En alleen al daarom - omdat dit voor elke vervalsgeschiedenis geldt - kun je er twee kanten mee op.

De ene kant is het terugzoeken van de oorsprong als inspirerend voorbeeld. Dat deed vertaler Vincent Hunink door zijn eigen leven met dat van Antonius te vergelijken. Ook hij studeerde in eenzaamheid en kon daarna - als vertaler onder meer - veel voor de gemeenschap betekenen. Zo kan Hunink ons weer inspireren tot het lezen van Antonius in de oorspronkelijke versie en tot het naleven van zijn voorbeeld.

De andere kant is: je laten betoveren door het verval. Dat is misschien wat de schilders en Flaubert deden. De demonen zijn mooi, zoveel aantrekkelijker dan die hele Antonius. Je wil ze schilderen, en die beelden liefst delen met een verdorven publiek. Op het laatste moment schrik je terug voor de consequenties. Antoine weet op het eind niet of hij zich weer aan het geloof zal wijden of aan de materie. Flaubert schreef na negatieve reacties van zijn vrienden een revisie.

Overigens werd de vertaling van Hunink gefinancierd door Westmalle en werden bij de presentatie gratis dubbels en tripels uitgereikt. Dat suggereert toch wel dat de twee kanten - oorsprong en verval - moeilijk zijn te scheiden.

Blijft nog de vraag in hoeverre deze Antonius mijn Antonius is. Formeel kan ik zeggen dat ik genoemd ben naar Antonius van Padua. Maar er loopt een verbinding via het dier, al is daarvoor de geldigheid van de vervolggeschiedenissen een voorwaarde. Antonius van Padua is sinds Mahler bekend van zijn preek aan de vissen. Antonius de kluizenaar is bekend van het varken: in de Middeleeuwen mochten zijn navolgers, de Antonieten, varkens vrij laten rondlopen als vergoeding voor de genezing die zij verstrekten.

Steeds wanneer ik een varken of een vis zie, zal ik terugdenken aan mijn Antonius met mijn demonen.