Uitleg van Blackburns Politeia

De blog lijkt heel kritisch. Maar vergeet niet dat het een 'prijzing' is. Het is dus de bedoeling om in het boek naar boven te halen wat ik het beste ervan vind, waarom ik vind dat het boek moet worden gelezen en geprezen.

De sleutel vond ik in de verwijzing naar het beroemde Whitehead-citaat, dat de Europese filosofie niets meer is dan een serie voetnoten bij Plato. Whitehead is de filosoof die vooral bekend staat om zijn 'procesfilosofie', de aanname dat de realiteit bestaat uit 'actuele entiteiten' die voortdurend in wording zijn. Je zou zeggen dat dat toch weinig met Plato te maken heeft. Die wilde toch vanuit het voorbijgaande terug naar de vaststaande ideeën? Maar Whitehead zelf dacht daar blijkbaar anders over, en Blackburn volgt hem daarin.

Het lijkt er wel op dat Plato niet echt van harte gelezen wordt. De belangrijkste reden om hem te lezen is dat hij kennelijk onvermijdelijk is. In die zin worden wij, zeg ik dan, voor het gerecht gedaagd, wordt ons door Plato een proces aangedaan. Blackburn zelf vindt dat ook overtuigend. Als je zelf meer een Aristoteles-type bent, maar er toch achter komt dat je Plato niet kunt negeren, dan zegt dat iets over de kracht van die filosofie, of toch minstens van zijn teksten. In Blackburns behandeling herkennen we vervolgens enkele bekende patronen, zoals de idee dat filosofie vooral belangrijk is vanwege de vragen die worden opgeworpen, en minder vanwege de antwoorden.

In mijn blog doe ik een poging nog een stap verder te zetten, en het procesdenken zelf onder vuur te nemen vanuit de ideeënleer van Plato. Hoe kun je nu een proces evalueren, hoe kun je het bestaan ervan testen en de omtrekken ervan zien? Vanuit het proces zelf is dat onmogelijk. Maar als alle processen, zoals Whitehead zelf zegt, onderling verbonden zijn, dan ontbreekt het punt van waaruit je de processen zelf kunt beoordelen. Daarom zul je altijd bij zoiets als metafysica uitkomen voorzover je wetenschappelijke pretenties met je filosofie hebt. En kom je dus in de buurt van Plato's ideeën. Die blijven zich steeds weer opdringen.

Okee, zo'n ideeënleer is onhoudbaar, alleen al vanwege het onacceptabele dualisme dat ze impliceert. Maar de procesfilosofie is al even onhoudbaar. Je blijft dus heen en weer geketst worden tussen beide aannames, van processen aan de ene kant en externe kriteria aan de andere kant. Maar precies dat is voldoende reden om Plato te blijven herlezen. En toegepast op het onderwerp van Politeia: Of de ideale staat nu bestaat of niet, zelfs of hij kan bestaan of niet, is een type vraag dat je nodig hebt om politiek in zijn algemeenheid te kunnen doordenken en beoordelen.

Dat sluit aan bij de tendens van pakweg de voorbije halve eeuw om Plato niet meer te zien als representant van een ideeënleer, maar als schrijver, denker, gesprekspartner.

Is Blackburn daarmee toch niet stiekem bekritiseerd? Nee. Ik prijs hem omdat hij Plato leest, tegen zijn neiging in. Hij geeft daarmee blijk van de deugd van zelfbeheersing. Dat is nu volgens Plato in Politeia precies de belangrijkste politieke deugd.