Protect me from what I want

Want onze diepste drijfveer is de negatie. Van de negatie hebben we al vele voorbeelden gezien in de geschiedenis. Wat is bijvoorbeeld dialectiek anders dan de negatie zijn werk laten doen? We zijn opgevoed met de marxistische variant van de dialectiek of de conservatief-liberale variant die in Fukuyama zijn culminatie vond. Totdat hij zijn eigen visie weer ontkende - negatie gevoegd bij negatie.

Er bestaat ook een protestantse variant van de negatie. Daarbij moet je je wel realiseren dat ook Hegel een protestant was. Met zijn Aufhebung deed hij weinig anders dan de Lutherse negatie voortzetten met nog betere middelen. Maar toch, ga kijken in de Domkerk naar de uitgekraste gezichten op de fresco's en we staan weer oog in oog met onze diepste drijfveer: de gang naar God via negatie.

Maar ho eens, (ex-)katholiek! Je vergeet de via negativa van Thomas van Aquino! Ja sorry sorry, ik blijf maar corrigeren. Onze diepste drijfveer is inderdaad de via negativa. Via die negatie komen we bij een God die niet 'iets is', zoals Scotus Erigena het in de negende eeuw uitdrukte.

Goed, we zijn overtuigd. Maar er zijn uitwegen. De eerste is de idee dat het maar om abstracte dingen gaat. Wie maalt daar om, Thomas en de Fukuyama van 25 jaar terug? Abstract, ver weg, lang geleden. Hoezo 'onze diepste drijfveer'? Hoezo 'what I want'? Hè gelukkig. Onze wil biedt ons meteen een nieuw positief perspectief. Want onze wil wil steeds iets concreets. Of, zoals Nietzsche het zei: zelfs niets willen is nog altijd dat niets willen, het is de wil die staande blijft. De wil wil zichzelf en heeft ons eigenlijk niet eens nodig.

Dan nu de tweede uitweg: protectie. Bescherm me tegen de negatie! Maakt het iets uit tot wie deze smeekbede gericht is? Spreekt er niet een openheid uit die open blijft ook na de dood van God? En maakt het iets uit waartegen of tegen wie de bescherming gericht is? Is bescherming niet altijd goed, omdat ook het positieve kan veranderen in het negatieve en de bescherming de kans op neutraliteit biedt, en ons zodoende beschermt tegen de negativiteit?

Dat maakt deze spreuk zo ijzersterk. We voelen de kracht van de negatie, maar blijven tevens geloven in de twee uitwegen: de niet-abstractie en de neutraliteit. Sterker nog, zelfs wanneer ze in deze spreuk tegenover elkaar worden gezet behouden ze nog hun kracht. Protectie tegenover wil. Maar natuurlijk, het is ook de protectie die ik wil. Hoe ik de spreuk ook ronddraai, de wil blijft overeind om me te beschermen tegen abstractie. En daarnaast is de wil zelf ook protectie. De wil beschermt me tegen een groter gevaar, het niets, de dood, de verveling. Dus hoe je de spreuk ook ronddraait, de bescherming blijft overeind om me te beschermen tegen het grotere gevaar.

De spreuk heeft me nu al bijzonder veel opgeleverd. In een klap zijn we uit de abstractie en uit het nihilisme. Twee sporen liggen open om vanaf dit punt mijn weg te vervolgen:

1. Het spoor van Nietzsche die niet de negatie maar de affirmatie voorop stelt. De bescherming zit bij Nietzsche in de moraal voor de zwakken en in de afwijzing van medelijden bij de sterken.
2. Het spoor van Freud en Lacan die de negatie via de analyse, de betekenaars en de taal terugbrengen tot een nog oorspronkelijkere bevestiging. Het is dus de taal die het neutrale medium vormt dat we nodig hebben en die ons beschermt tegen het vergeten.

De spreuk 'Protect me from what I want' stond geplakt op een agenda, Latijn voor 'wat gedaan moet worden'. En inderdaad, zo kun je de spreuk ook lezen, alsof je het spoor Nietzsche verenigt met het spoor Freud. De spreuk herinnert me aan wat ik allemaal moet doen en brengt me zodoende bij wat ik nog liever wil dan mijn wil, bij mijn werk als pure bevestiging.