Alleen nog de eer

Gaat het over ethiek, dan komen we al gauw uit bij een of andere vorm van utilitarisme. Dat kan ten positieve gewend een maximalisering van het goede betekenen, en in een negatieve versie neerkomen op de minimalisering van het kwade, bijvoorbeeld de keuze voor het minste kwaad. De ethiek van het goede leven of de levenskunst wijkt daar niet essentieel van af, ook daar gaat het om de maximalisering van het goede, dat al gauw wordt omschreven in termen van genieten, functioneren, geluk of succes.

Deze ethiek heeft mij altijd nogal koud gelaten. Mens, laat me toch gewoon wat rondzwabberen in het leven! Waarom zouden we moeten voldoen aan allerlei principes, zolang we ons gedrag min of meer binnen de perken houden!

Er is een factor die nu steeds meer speelt en waardoor ik toch weer af en toe aan ethiek denk. Dat is het herhaaldelijk opduikende bericht dat de ondergang van de mensheid, de verpesting van het milieu, steeds moeilijker te stoppen is. Dat kun je gerust voegen bij het ontbreken van reële perspectieven om de laatste kansen te grijpen. Want daar is een radicaliteit van handelen voor nodig die niet gedragen kan worden door individuen, groepen, bedrijven of afzonderlijke staten. En de samenwerking tussen deze staten is te zwak om werkelijk potten te breken.

Juist nu de inzet van de gangbare ethiek verloren dreigt te gaan, dringt de ethiek zich opnieuw aan me op. Alleen is het nu andersom. Werd voorheen de ethiek ingezet om de mens op te roepen tot gedragsverandering omwille van de redding, nu vervalt de mogelijkheid tot redding en willen we juist ons gedrag handhaven. Het gedrag, wel te verstaan, dat voorheen gericht was op milieuverbetering. Geen auto hebben, weinig of geen vlees eten, geen plastic bekertjes gebruiken, plastic zakken in de winkel afwijzen, dat soort dingen.

De ethiek die ik hier neerleg (in het besef dat hij daar maar zolang ligt totdat hij wegglijdt in dit archief) is het teruggrijpen op de honos van Cicero. Die lijkt me heel geschikt als fundament voor mijn gedrag. Okee, laten we tenondergaan, maar dan wel eervol. We moeten die eer gaan onderscheiden van de 'Blood and Honour' van de fascisten, en van de macho-eer van zuidelijke en oostelijke culturen. Maar ook van de waardigheid, die slappe hap die het zo goed deed in de mensenrechten. Waardigheid, dat kwam vooral neer op het zorgen voor de voorwaarden voor een waardig leven. Nu dat leven zelf zijn einde nadert moeten we weer terug naar de balans tussen stoa en scepsis die Cicero zo mooi verwoordde. Eer in plaats van waardigheid.