Nu kon Roland Barthes zich in 1957 wellicht moeilijk voorstellen hoezeer de wielersport in de ban is geraakt van de schijnbaar anti-romantische krachten rationalisme, de nuchterheid en de techniek. Maar ook bij Barthes zelf gaat het bij nadere beschouwing om iets anders dan romantisch zwelgen. Zijn intenties waren juist rationaliserend en ideologiekritisch. Rationaliserend omdat Barthes achter het pathos der gebeurtenissen de schema's blootlegde van een tekensysteem, de 'mythe'. Dat tekensysteem bestaat nauwelijks op het niveau van bewustzijn en intentionaliteit. Toeschouwers dachten dat Robic en Coppi rebelse geniale helden waren, maar dat waren ze vooral omdat de toeschouwers dat zeiden en teruglazen in de krant.
Het rare is dat we nog steeds geloven in die heroïek, terwijl we anders dan de mensch van 1957 de renners elke middag van dichtbij zien, van twee tot zes. Het kan niet anders of de rationaliteit van het tekensysteem heeft zich zo verzelfstandigd dat gebeurtenissen en waarnemingen dat niet meer buiten werking kunnen stellen. Zelfs wanneer de wielrenners een interview geven blijven we geloven in hun bovenmenselijke geestelijke krachten.
Kortom: de romantiek kan zo sterk zijn dat ze haar rationele tegenpolen moeiteloos opslokt. Dat kan omdat die romantiek zelf voortkomt uit een vorm van rationaliteit, die van de tekensystemen, of, zoals Barthes en de linkse intellectuelen toen allemaal geloofden, van de rationaliteit van sociaal-economische tegenstellingen, de klassenstrijd. De romantische beelden vormen dus de illusoire buitenkant van het historische krachtenspel.
Tegenwoordig geeft zelfs die romantiek steeds meer terrein prijs aan het rationalisme, ook om de Tour. Veel commentaar gaat over technieken en tactieken, over het materiaal, de voorbereiding, de metingen en de kansen. De glorie wordt teruggebracht van de goddelijke triomf naar het optimaal haalbare. Nederlanders gaan voor een plaats in de top tien of voor de verbetering van hun individuele prestatie. 'Gefeliciteerd met je 76ste plaats, want vorig jaar lag de top honderd nog niet eens binnen bereik!'
Dit betekent niet dat de romantiek verdwenen is, maar dat hij zo aanwezig is dat het niet meer uitmaakt hoe je ernaar kijkt. Wat we zien als een rationele uiting blijft evengoed romantisch zonder dat we ons daarvan nog uitdrukkelijk bewust hoeven te zijn. 'Sprinten in de twaalf', of 'klimmen op het binnenblad' lijken technische uitingen, maar zijn bovenal uitingen van esoterisch insiderschap. Mannen en vrouwen kunnen weer samen kijken, technische en romantische temperamenten vloeien samen en verwisselen zelfs van plaats. Want wie zegt er dat vrouwen die techniek niet waarderen en dat mannen niet opgewonden raken van die stoppelbaardjes, vanwege hun verdrongen homoromantiek, hun machismo?
Maar de essentie van de Tour, en voor minder doen we het niet in deze blogs, is die dan dus ook romantisch?
Het blijft een lastige vraag. Herinneren we ons Wagendorps metamorfose van de romantiek, die ik 'romantiromantiek' gedoopt heb, en je ziet dat de romantiek een soort essentiële instabiliteit kent. Heb je er teveel van, dan slaat zij om in haar tegendeel. Dweep je met de romantiek, dan wordt het romantische gedweep kwetsbaar. Liever zou het zelfstandig zijn, of doen alsof het zonder bevestiging staande blijft. Wordt de romantiek bejubeld, dan gaat de lezer nadenken en dat is dodelijk voor de romantiek.
Met die omslag van de romantiek dreigt nu ook het hele idee van essentie omver te vallen. We zeiden al dat de essentie van de Tour op de Ventoux lag, daar neergelegd door Petrarca. Maar wanneer het peloton de Ventoux op raast, rekenen alle kanshebbers al met hun krachten en die van hun tegenstanders. De blik op het landschap is ook nodig, want de Franse VVV sponsort 70% van de Tour. Ook daar wordt dus vooral gerekend.
Met onze vraag naar de essentie van de Tour en de wielersport komen we dus terecht bij de vraag of die essentie kan worden berekend. Alle elementen van deze sport: sponsoring, uitzendtijd, kansen op de overwinning, de definitie van het lichaam en alles wat erin en eruit gaat, je moet ze omzetten in getallen en berekeningen, en dan komt er zoiets als een essentie uitrollen.
Die dus per definitie niet romantisch is, tenminste als je niet opgewonden raakt van rekenen. Of liever: het maakt niet uit of die essentie van de calculatie, die calculeerbare essentie, romantisch is. Want ook als de romantiek onzichtbaar blijft behoudt ze haar werking, zoals we hierboven zagen.
Resumerend moeten we vaststellen dat deze hele onderneming, het vinden van de essentie van de Tour, in gevaar is. Dat is, zoals we ons herinneren, het punt van Marc van den Bossche. Hij bezweert het gevaar van de techniek en rationalisering door het lichaam als romantische grootheid ermee te contrasteren. Maar als we lezen dat de cortisolwaarde van Lars Boom te laag was en dat Astana en wij dat geen punt vinden, dan weten we dat het lichaam een andere naam is geworden voor een talige, politieke, rationele, technische, gemanipuleerde grootheid. De romantiek heeft dus geen vaste plaats meer, niet de Ventoux en niet het lichaam. Ze zwerft, wat haar overigens goed staat.
Vandaag is er in de Tour overigens niets gebeurd. Iedereen doet zijn best, doet vooral zijn best om niet te vroeg de sprint aan te gaan. Maar als Greipel weer wint weten de anderen dat ze blijkbaar toch te vroeg de sprint waren aangegaan. Wielrennen, een spannende, romantische sport en aan het eind winnen de Duitsers.
Geen opmerkingen:
Een reactie posten